Cukrzyca to stan patologiczny, który charakteryzuje się naruszeniem procesów metabolicznych (metabolizm). Dzieje się tak z powodu niewystarczającej produkcji własnej substancji hormonalnej insuliny, jak w przypadku cukrzycy typu 1 lub naruszenia jej wpływu na komórki i tkanki organizmu (patologia typu 2).
W artykule szczegółowo omówiono główne typy cukrzycy, różnice w ich przyczynach i mechanizmach rozwoju, a także opisano cechy leczenia pacjentów.
Trochę o insulinie i jej roli w organizmie człowieka
Insulina to hormon wytwarzany przez trzustkę. Narząd znajduje się za żołądkiem, jest otoczony śledzioną i pętlą dwunastnicy. Waga trzustki to około 80 g.
Oprócz hormonów gruczoł wytwarza sok trzustkowy, który jest niezbędny do trawienia lipidów, węglowodanów i białek. Insulina hormonalna jest syntetyzowana przez komórki β. Zlokalizowane są niemal na całej powierzchni trzustki w postaci niewielkich grup zwanych wysepkami Langerhansa. Wysepki zawierają również komórki α, które syntetyzują glukagon, substancję aktywną dla hormonów. Hormon ten ma działanie przeciwne do insuliny.
Dorosła zdrowa osoba ma około miliona takich wysepek o łącznej wadze kilku gramów.
Insulina to cząsteczka białka, która składa się z kilku łańcuchów aminokwasów. Jego zadaniem jest przyswajanie glukozy (cukru) przez komórki organizmu. Cukier jest niezbędny do uzyskania energii. Bez niego komórki i tkanki nie są w stanie poradzić sobie ze swoimi funkcjami.
Równolegle z przyjmowaniem cukru insulina reguluje również przenikanie aminokwasów do komórek. Aminokwasy są uważane za jeden z głównych materiałów budowlanych. Inną funkcją insuliny jest gromadzenie lipidów w organizmie.
Klasyfikacja cukrzycy
Zgodnie z ogólnie przyjętą i stosowaną we współczesnej endokrynologii klasyfikacją cukrzycy, patologia dzieli się na następujące typy:
- Typ 1 – insulinozależny (IDDM);
- typ 2 – insulinoniezależny (NIDDM);
- forma ciążowa;
- określone rodzaje cukrzycy.
Ta ostatnia opcja to grupa stanów patologicznych, które różnią się od siebie patogenezą i przyczynami rozwoju. Należą do nich dziedziczne wady na poziomie genetycznym ze strony hormonu insuliny lub komórek wydzielniczych insuliny, choroba wywołana działaniem chemikaliów i leków, cukrzyca w wyniku procesów zakaźnych itp.
Wszystkie rodzaje cukrzycy łączy hiperglikemia. Jest to stan, który objawia się podwyższonym poziomem glukozy we krwi. To na tle diagnozowania wartości glikemii opiera się potwierdzenie lub odrzucenie rozpoznania cukrzycy.
1 typ
Patologia typu 1 (kod ICD-10 – E10) jest uważana za proces autoimmunologiczny, w wyniku którego dochodzi do śmierci komórek wydzielniczych insuliny. Mówiąc prostym językiem, w ludzkim ciele uruchamiane są takie procesy, podczas których własne komórki odpornościowe uważają komórki trzustki za obce i niszczą je.
Z reguły typ insulinozależny powstaje w wyniku dziedzicznej predyspozycji, ale ważną rolę odgrywają również współistniejące czynniki prowokacyjne. Statystyki pokazują, że obecność patologii u dziecka jest możliwa w następujących przypadkach:
- jeśli matka jest chora - z częstotliwością 2%;
- chory ojciec - 5%;
- chory brat lub siostra - 6%.
Jeśli jeden z krewnych ma chorobę, reszta rodziny może być zdrowa, chociaż są oni narażeni na wysokie ryzyko.
Obecność w organizmie procesu autoimmunologicznego, czyli przeciwciał przeciwko własnym komórkom trzustki, występuje u ponad 80% pacjentów insulinozależnych. Często wraz z chorobą typu 1 diabetycy cierpią na inne choroby autoimmunologiczne, np. przewlekłą niedoczynność nadnerczy, choroby trzustki, bielactwo nabyte, reumatyzm.
Jak się rozwija?
Zazwyczaj objawy kliniczne choroby pojawiają się, gdy ponad 85% komórek wydzielniczych insuliny już obumarło, ale w zależności od indywidualnych cech organizmu okres ten może różnić się czasem jego trwania. Często występuje w dzieciństwie i młodości. Zdarza się, że młodzi pacjenci dowiadują się o obecności choroby już w okresie ostrych powikłań, np. w stanie kwasicy ketonowej.
Niedobór energii i niedobór insuliny prowadzą do masowego rozpadu tłuszczów i białek, co tłumaczy utratę wagi pacjenta. Wysoki poziom cukru we krwi powoduje hiperosmolarność, która objawia się masową produkcją moczu i rozwojem objawów odwodnienia. Ponieważ nie ma wystarczającej ilości insuliny, organizm cierpi na głód energetyczny, w wyniku czego dochodzi do nadmiernej syntezy hormonów przeciwskurczowych, czyli tych, które działają odwrotnie w stosunku do pracy insuliny.
Hormony te obejmują kortyzol, glukagon i somatotropinę. Powodują stymulację powstawania glukozy w organizmie, mimo że poziom cukru we krwi przechodzi już przez dach.
Masowy rozkład tłuszczów prowadzi do wzrostu liczby wolnych kwasów tłuszczowych we krwi. Jest to wyzwalacz powstawania i akumulacji ciał ketonowych (acetonowych), które stają się prowokatorami stanu kwasicy ketonowej. Jeśli taka patologia, odwodnienie i przesunięcie pH krwi na stronę kwasową nadal postępują, pacjent może zapaść w śpiączkę, a nawet śmierć.
Objawy
Cukrzyca typu 1 charakteryzuje się rozwojem jasnych objawów, które nabierają nasilenia w ciągu kilku tygodni. Pacjenci z cukrzycą skarżą się:
- do tworzenia dużej ilości moczu;
- nadmierne pragnienie;
- ciągłe swędzenie skóry;
- utrata wagi.
Manifestacje choroby są uważane za dość specyficzne, ale nadal wymagają diagnostyki różnicowej.
Utrata masy ciała, której towarzyszy normalny lub zwiększony apetyt, jest jednym z objawów odróżniających patologię typu 1 od innych typów cukrzycy. Pacjent martwi się ostrą słabością, nie może wykonywać swojej zwykłej pracy, pojawia się senność.
Postępowi obrazu klinicznego towarzyszy pojawienie się zapachu acetonu w wydychanym powietrzu, bóle brzucha, nudności i wymioty oraz objawy ciężkiego odwodnienia. Jeśli choroba pojawia się w późniejszym wieku (około 40 lat), objawy nie są tak wyraźne i z reguły obecność choroby określa się podczas badania klinicznego.
typ 2
Cukrzyca insulinoniezależna (kod ICD-10 – E11) jest przewlekłą patologią, przeciwko której w wyniku insulinooporności występuje wysoki poziom cukru we krwi. Później zaburzona zostaje również praca komórek β wysepek Langerhansa. Równolegle z metabolizmem węglowodanów patologia wpływa również na proces metabolizmu tłuszczów.
Predyspozycje dziedziczne są jedną z głównych przyczyn cukrzycy typu 2. Jeśli jedno z rodziców choruje, dzieci chorują w 40% przypadków. Jednak sama dziedziczność nie wystarczy, prowokacyjne czynniki to:
- wysoka masa ciała;
- niska aktywność fizyczna;
- podwyższone wartości ciśnienia krwi;
- wysoki poziom trójglicerydów we krwi;
- obecność urodzonego dziecka ważącego w przeszłości ponad 4 kg;
- obecność cukrzycy ciążowej w przeszłości;
- policystyczne jajniki.
W chwili obecnej rośnie liczba pacjentów z cukrzycą typu 2. Ta forma patologii stanowi ponad 85% wszystkich przypadków klinicznych. Częściej chorują mężczyźni i kobiety w średnim i starszym wieku.
Jak się rozwija?
Mechanizm rozwoju polega na tym, że pojawia się insulinooporność, czyli trzustka wytwarza wystarczającą ilość hormonu niezbędnego do transportu cząsteczek cukru do komórek, ale same komórki tracą wrażliwość na tę substancję. Rezultatem jest hiperglikemia.
W celu obniżenia poziomu cukru we krwi, gruczoł zaczyna pracować do granic swoich możliwości. To prowokuje wyczerpanie komórek wydzielniczych insuliny.
W przypadku drugiego rodzaju stanu patologicznego pojawienie się kwasicy ketonowej jest nietypowe, ponieważ nawet niewielka ilość hormonu jest syntetyzowana przez wysepki Langerhansa.
Objawy
Choroba zwykle objawia się u pacjentów w wieku powyżej 40 lat. W większości przypadków obraz kliniczny łączy się z pojawieniem się patologicznej masy ciała, zmianami w metabolizmie tłuszczów w badaniach krwi. Powiązane objawy:
- wydajność jest nieznacznie zmniejszona, ale nie jest to tak wyraźne, jak w przypadku pierwszego rodzaju choroby;
- patologiczne pragnienie;
- wydalanie dużej ilości moczu;
- kobietom może przeszkadzać swędzenie skóry w okolicy narządów płciowych i krocza;
- na skórze pojawiają się wysypki, które nie goją się przez długi czas;
- dyskomfort, uczucie drętwienia i gęsiej skórki na kończynach dolnych.
Typ ciążowy
Klasyfikacja cukrzycy WHO obejmuje ciążową postać choroby (kod ICD-10 – O24). Jest to typowe dla kobiet w ciąży. Cierpi na cukrzycę 5-7% pacjentów, którzy rodzą dzieci. Klasyfikacja cukrzycy i jej rodzajów WHO zawiera inną nazwę tego typu patologii - cukrzyca u kobiet w ciąży.
Jeśli choroba pojawiła się u kobiety przed poczęciem dziecka, uważa się ją za przedciążową, w okresie rodzenia dziecka - ciążową. W tej chwili mechanizm rozwoju i przyczyny choroby nie są w pełni poznane. Istnieją dane dotyczące roli predyspozycji dziedzicznych. Czynnikami ryzyka mogą być:
- uraz fizyczny i psychiczny;
- choroba zakaźna;
- choroby trzustki;
- włączenie do jadłospisu dużych ilości pokarmów bogatych w węglowodany.
Położnicy i ginekolodzy są zgodni, że odpowiednia aktywność fizyczna może zmniejszyć ryzyko rozwoju patologii.
Forma ciążowa może objawiać się jako manifestacja, to znaczy żywy obraz kliniczny lub naruszenie tolerancji glukozy. Patologia z reguły znika sama po urodzeniu dziecka.
Kobieta staje się członkiem grupy pacjentów z wysokim ryzykiem rozwoju cukrzycy insulinoniezależnej w ciągu najbliższych 10-15 lat.
W okresie rodzenia dziecka ciało kobiety ulega pewnym zmianom związanym ze sferą hormonalną. Wynika to z funkcjonowania łożyska, które wydziela następujące hormony:
- gonadotropina kosmówkowa;
- progesteron;
- estrogeny;
- kortykosteroidy itp.
Wszystkie te hormonalnie aktywne substancje powodują pojawienie się insulinooporności. Na tym etapie obserwuje się hiperplazję komórek wydzielniczych insuliny i uwalnianie dużej ilości insuliny do krwi z trzustki. Pojawienie się insulinooporności powoduje, że organizm kobiety zaczyna aktywnie wykorzystywać produkty przemiany materii tłuszczów, a cukier jest magazynowany w celu odżywienia płodu. W warunkach połączenia dziedzicznej predyspozycji do cukrzycy i powyższych czynników choroba rozwija się.
Objawy
Ciążowy typ choroby objawia się tak samo jak inne rodzaje cukrzycy, ale objawy są nieco mniej wyraźne. Kobieta może nie zwracać uwagi na objawy, kojarząc ich występowanie z „ciekawą" pozycją. Jeśli obraz kliniczny jest wyraźny, kobieta w ciąży może przedstawić lekarzowi prowadzącemu następujące dolegliwości:
- suchość w ustach;
- ciągłe pragnienie picia;
- wydalanie dużej ilości moczu;
- zwiększony apetyt;
- zmniejszona wydajność i osłabienie;
- pojawienie się swędzenia i pieczenia w okolicy narządów płciowych.
Ważny! Zwykle choroba rozwija się pod koniec drugiego lub na początku trzeciego trymestru.
Wpływ patologii na matkę i płód
Przewlekła hiperglikemia negatywnie wpływa zarówno na organizm matki, jak i na samo dziecko. Ciąża może być skomplikowana:
- wielowodzie;
- późna gestoza;
- przerwanie ciąży w różnych okresach ciąży;
- narodziny dziecka o dużej masie ciała (powyżej 4-4, 5 kg).
Niemowlęta urodzone z chorej matki mają charakterystyczny wygląd. Ich ramiona są dość szerokie, tłuszcz podskórny jest wyraźny, twarz ma okrągły kształt księżyca. Występuje znaczny obrzęk skóry i nadmierne owłosienie. Najpoważniejszymi powikłaniami choroby są śmierć płodu podczas rozwoju płodowego oraz śmierć noworodka. Z reguły takie stany występują w obecności przedciążowej postaci choroby.
Dzieci urodzone z chorej matki różnią się od rówieśników dużą masą ciała i charakterystycznym wyglądem.
Specyficzne typy
Mówimy o wtórnych postaciach stanu patologicznego, które rozwijają się pod wpływem chemikaliów, leków, procesów zakaźnych i innych chorób sfery endokrynnej i pozaendokrynnej.
Cukrzyca może być spowodowana następującymi chorobami i stanami trzustki:
- zapalenie narządów;
- uszkodzenie mechaniczne;
- usunięcie gruczołu;
- nowotwory;
- mukowiscydoza;
- marskość barwnikowa itp.
Spośród chemikaliów i leków kwas nikotynowy, hormony kory nadnerczy, interferony, hormony tarczycy i leki moczopędne mogą przyczyniać się do rozwoju choroby. Na liście znajdują się opiaty, trucizny przeznaczone do niszczenia gryzoni, leki przeciwdepresyjne, leki stosowane w terapii antyretrowirusowej.
Spośród czynników wywołujących choroby zakaźne czynnikami prowokującymi są wirus różyczki i cytomegalowirus.
Cechy leczenia
Terapia stanu patologicznego dobierana jest indywidualnie dla każdego przypadku klinicznego. Schemat i stosowane metody leczenia zależą od stopnia cukrzycy, jej rodzaju, jasności obrazu klinicznego i obecności powikłań. Jak określić i potwierdzić obecność choroby, powie Ci wykwalifikowany endokrynolog. Udzieli wskazówek do następujących metod diagnostycznych:
- ogólne badania krwi i moczu;
- analiza krwi włośniczkowej na glukozę z palca na pusty żołądek;
- biochemia krwi;
- analiza moczu na cukier;
- test tolerancji glukozy - obowiązkowy dla wszystkich przyszłych matek w okresie od 22 do 26 tygodnia ciąży;
- oznaczanie wskaźników hemoglobiny glikozylowanej.
Środki terapeutyczne obejmują nie tylko przyjmowanie leków, ale także ćwiczenia fizjoterapeutyczne, korektę odżywiania, uczenie pacjenta samokontroli.
Ważne jest, aby bliscy wspierali u chorego chęć zmniejszenia agresywności stanu patologicznego i uzyskania odszkodowania.
samokontrola
Pacjenci z cukrzycą powinni prowadzić rejestr swoich odczuć, glikemii, poziomu cukru w moczu, a także rejestrować dane dotyczące poszczególnych jadłospisów i aktywności fizycznej w ciągu dnia. Całość takich wskaźników i ich rozliczanie to samokontrola. Celem takich wydarzeń jest nie tylko kontrola poziomu cukru, ale także interpretacja wyników, a także zaplanowanie ich działań, jeśli liczby wykroczą poza dopuszczalny zakres.
Przy normalnym zdrowiu ważne jest, aby mierzyć poziom cukru w domu i rejestrować te wskaźniki przynajmniej raz dziennie. Wszelkie zmiany w samopoczuciu wymagają wyjaśnienia ilości glukozy we krwi kilka razy dziennie:
- przed każdym głównym posiłkiem;
- jakiś czas po wejściu pokarmu do organizmu;
- przed wieczornym odpoczynkiem;
- w niektórych przypadkach może być potrzebny poranny pomiar na czczo.
Glukoza w moczu jest również mierzona w domu. Wymaga to obecności ekspresowych pasków. Można je kupić w aptekach. Obecność cukru w moczu będzie wskazywać, że poziom glukozy we krwi przekracza 10 mmol/l, ponieważ to właśnie ta liczba jest progiem nerkowym, przy którym cząsteczki glukozy przenikają do moczu.
Jeśli pacjent podróżuje, aktywnie uprawia sport lub ma jakiekolwiek choroby współistniejące, konieczna będzie bardziej rygorystyczna samokontrola.
Do codziennego komfortowego życia osoby z cukrzycą konieczne jest zakupienie następujących indywidualnych urządzeń i urządzeń:
- w komplecie glukometr z lancetami, paskami testowymi i niezbędnymi akcesoriami;
- ekspresowe paski moczu, które mierzą poziom ciał acetonowych i cukru;
- tonometry do wyjaśnienia liczb ciśnienia krwi;
- dziennik samokontroli, w którym będą zapisywane wszystkie niezbędne dane.
Żywność
Korekta indywidualnego żywienia jest podstawą leczenia każdego rodzaju cukrzycy. Przy typie 1 zmiana osobistego menu pozwala na zmniejszenie obciążenia trzustki, zmniejszenie ilości węglowodanów dostarczanych do organizmu. W cukrzycy typu 2 dieta niskokaloryczna może nie tylko osiągnąć powyższe cele, ale także obniżyć patologiczną masę ciała.
Pacjentom zaleca się przestrzeganie tabeli nr 9, która może mieć kilka opcji (a, b, c).
Pacjenci muszą ściśle przestrzegać dziennego spożycia kalorii. Jest on wyliczany indywidualnie dla każdego pacjenta, w zależności od jego wagi, wieku, płci, wydatku energetycznego, aktywności fizycznej, stosowanej farmakoterapii. W diecie pacjentów konieczne jest ograniczenie spożycia węglowodanów i wysokokalorycznych pokarmów. Białka są nie tylko możliwe, ale także konieczne, tłuszcze należy trochę ograniczyć, szczególnie w przypadku patologii typu 2.
Pacjenci będą musieli zrozumieć system jednostek chleba, indeksy glikemiczne i insulinowe produktów, kalorie. Charakterystyka zasad żywienia:
- nie jedz więcej niż 8 jednostek chleba na jeden posiłek;
- zabronione są słodkie płyny (lemoniada, herbata z cukrem, sok ze sklepu);
- zamiast cukru używa się słodzików, a zamiast soków ze sklepu używa się domowych kompotów i napojów owocowych;
- liczbę jednostek chleba należy zaplanować z wyprzedzeniem, ponieważ insulina jest podawana przed wejściem produktów do organizmu;
- posiłki powinny być małe, ale częste;
- pacjenci powinni otrzymywać wystarczającą ilość płynu - ograniczenia mogą dotyczyć niewydolności nerek lub innych powikłań, którym towarzyszy obrzęk.
Więcej o produktach zakazanych, a także tych, które należy spożywać bez obaw przeczytasz w tabeli.
| Najbardziej wysokokaloryczne do ograniczenia | Dozwolone produkty | Dozwolona ilość alkoholu (na warunkach użytkowania - poniżej) |
|---|---|---|
|
|
|
Możliwość picia alkoholu omawiana jest indywidualnie. Dozwolona jest niewielka ilość, jeśli istnieje odszkodowanie za cukrzycę, nie ma komplikacji, pacjent czuje się normalnie. Piwo i słodkie koktajle są zabronione.
Leczenie medyczne
Leczenie IDDM i postaci ciążowej opiera się na terapii insuliną. Jest to proces wprowadzania preparatów hormonalnych na bazie insuliny w celu uzupełnienia braku własnej substancji w organizmie. Istnieje kilka grup leków, które różnią się czasem działania i szybkością wystąpienia efektu: preparaty ultrakrótkie, hormony krótkotrwałe, średniotrwałe i insuliny o przedłużonym działaniu.
Zazwyczaj lekarze łączą jednocześnie dwa leki o różnym czasie działania. Jest to konieczne do stworzenia jak najbardziej fizjologicznych warunków dla trzustki.
Leki podaje się za pomocą strzykawek insulinowych, wstrzykiwaczy lub za pomocą pompy insulinowej w trybie automatycznym.
Choroba typu 2 wymaga stosowania tabletek hipoglikemicznych. Główne grupy to biguanidy, preparaty sulfonylomocznikowe, tiazolidynodiony, glinidy itp.
Diagnozę różnicową między typami cukrzycy powinien przeprowadzać wyłącznie wykwalifikowany specjalista. Pomoże również wybrać schemat terapii, optymalny styl życia oraz udzieli zaleceń, które pozwolą pacjentowi jak najszybciej uzyskać rekompensatę.